درباره بشره (Epiderm) و روزنه‌های هوایی بیشتر بدانید

بشره (=روپوست) بافت محافظ اندام‌های هوایی جوان گیاه است. سلول‌های بشره به یکدیگر چسبیده‌اند و سطح خارجی اندام‌های درونی آن اغلب کوتینی شده است. به‌منظور تبادلات محیط و گیاه، لابه‌لای آن‌ها سلول‌های نگهبان روزنه تمایز یافته است (روزنه هوایی و روزنه آبی). بشره ممکن است یک ردیفی و گاه چند ردیفی نیز باشد (مثل گیاهان فیکوس و فلفل سیاه). سلول‌های بشره زنده‌اند اما در اکثر موارد فاقد کلروپلاست‌اند و معمولاً آمیلوپلاست دارند (در برخی سرخس‌ها بشره کلروفیل دارد). بشره می‌تواند به سلول‌های نگهبان روزنه، کرک و در ریشه به تار کشنده تمایز باید.

تصویر میکروسکوپی اپیدرم داخلی پیاز

 روزنه آبی (Hydathode):

در محیط‌های آبی چون کوتین وجود ندارد نیازی به سلول‌های روزنه‌ای نیست اما گاهی اوقات به دلیل رطوبت محیط گیاه از طریق دیگری آب را به‌صورت مایع از دست می‌دهد. مثلاً در لادن و نیلوفر سلول معمولاً مرده که بینشان منفذ همیشه باز روزنه وجود دارد و در انتهای سیستم آوندی چوب قرار گرفته است.

تصویر میکروسکوپی اپیدرم تره در عدسی 40

روزنه هوایی (Stomate):

معمولاً دو سلول نگهبان روزنه به‌صورت تقریباً لوبیایی منفذی را به نام روزنه (Ostiol) تشکیل می‌دهند. دیواره بخش مقعر در دولپه‌ای‌ها کوتینی و در تک‌لپه‌ای‌ها چوب‌پنبه‌ای و گاه کوتینی شده و در اطراف سلول‌های نگهبان دیده می‌شوند که برخلاف سلول نگهبان روزنه، سلول‌های همراه کلروپلاست ندارند.

سلول های نگهبان روزنه

اقسام روزنه‌های هوایی ازنظر جایگاه:

1. روزنه‌های سطحی: سلول‌های روزنه و سلول‌های همراه تقریباً هم‌سطح هستند (در اکثر نهاندانگان).
2. روزنه‌های برجسته: سلول‌های روزنه در سطحی بالاتر از بشره هستند (مثل تیره کدو).
3. روزنه‌های فرورفته: سلول‌های روزنه در سطحی پایین‌تر از سلول‌های همراه هستند (مثل تیره کاج).
4. روزنه‌های قرارگرفته در مخفی گاه: این روزنه‌های درون یک فرورفتگی کوچک به دلیل شرایط بسیار سخت گیاه پنهان شده‌اند (مثل خرزهره و زعفران).

تصویر میکروسکوپی اپیدرم رگبرگی کاهو

علت روزنه‌های فرورفته چیست؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت چون این گیاهان در شرایط نامساعد برگ‌های شاداب و سبزی دارند، جهت کنترل میزان آب با محیط اطراف علاوه بر اینکه سلول نگهبان روزنه در فرورفتگی قرار دارد بعضی از سلول‌ها به‌صورت کرک درآمده‌اند.

تصویر میکروسکوپی سلول نگهبان روزنه تیپ میخک

در نهاندانگان بر اساس شکل سلول‌های همراه تیپ‌های مختلفی وجود دارد که آن‌ها را بررسی خواهیم کرد:

در دولپه‌ای‌ها

1. تیپ آنمون (Anemocytic): در این تیپ سلول‌های همراه و بشره خیلی از هم مشخص نیستند (مثلاً در آلاله و شقایق نعمان)
2. تیپ پاراسیتیک (Paracytic): محور طولی سلول‌های همراه به‌موازات محور طولی سلول‌های نگهبان روزنه است (مثل روناس و گل یخ)
3. تیپ دیاسیتیک (Diacytic): فصل مشترک دو سلول همراه عمود بر محور طولی سلول نگهبان است (مثل میخک و قرنفل)
4. تیپ آنیزوسیتیک (Anisocytic): سلول‌های همراه اندازه‌های نامساوی دارند (مثل شب بو، کلم، شلغم، ترب)

تیپ پاراسیتیک سلول نگهبان روزنه در روناس

در تک‌لپه‌ای‌ها

1. تیپ ذرت: در ذرت و پیاز و آلاله سلول سازنده روزنه فقط یک‌بار تقسیم می‌شود.
2. تیپ زنبق: سلول‌های همراه مشخص نیستند. سلول‌های سازنده روزنه بیش از یک‌بار تقسیم می‌شوند.
3. تیپ برگ بیدی: سلول‌های همراه معمولاً دو ردیفی‌اند چون سلول‌های سازنده‌ی روزنه بیش از یک‌بار تقسیم‌شده و سلول‌های همراه عمود بر یکدیگر هستند.
4. تیپ نخل: سلول‌های نگهبان با چهار تا شش سلول همراه احاطه‌شده و دوتای آن‌ها گرد و کوچک‌تر از بقیه دیده می‌شوند.

سلول محافظ روزنه اپیدرم زنبق

سلول نگهبان روزنه تیپ برگ بیدی