بررسی پدیده کشند سرخ در سواحل خلیج فارس

جلبک ها از دو جنبه اقتصادی و اکولوژیکی دارای اهمیت زیادی هستند. از نظر اکولوژیکی، جلبکها در پایه هرم انرژی میزواکوسیستم های دریا بوده و به عنوان تولید کنندگان اصلی زنجیره غذایی، تثبیت کنندگان ازت و ایجاد اکوسیستم های خاص و تامین زیستگاه مناسب برای آبزیان دارای نقش حیاتی میباشند. از جنبه اقتصادی این گیاهان در تهیه علوفه، کود و بسیاری از پلی ساکارید های با ارزش نظیر آگار حائز اهمیت بوده و مصارف مستقیم از این گیاهان روز به روز در حال گسترش است.

جلبک قرمز Gracilaria salicornia گونه ای آگروفیت از خانواده Gracilariaceae از شاخه جلبک های قرمز Rhodophyta است که از مهمترین منابع تامین آگار در جهان محسوب میشود که با توجه به اهمیت و ارزش اقتصادی آگار در صنایع مختلف غذایی، پزشکی و آزمایشگاهی گونه های مختلف این جنس از جنبه های مختلف مورد توجه محققان می باشد. این جلبک در آبهای ساحلی جنوب کشورمان است که تراکم آن و درصد پوشش بسیار کم و محدود از خلیج گواتر در دریای عمان شروع شده و تا سواحل بوشهر در خلیج فارس ادامه دارد، اما رویش های این گونه در سواحل شمال شرق جزیره قشم بصورت کاملاً استثنایی و خاص تجمعات انبوه و متراکمی را ایجاد میکند که تا کنون در سایر نقاط ساحلی جنوب کشور در خلیج فارس و دریای عمان مشاهده و گزارش نشده است.
نخستین بار پدیده کشند سرخ مرداد سال 87 در سواحل خلیج فارس مشاهده شد و باعث مرگ و میر بیش از 34 تن آبزی شد. چندی بعد این هیولای قرمز به قهوه ای تغییر رنگ داد و نفس کشیدن در شهر را دشوار کرد. کشند سرخ پدیده‌ای است که طی آن شکوفایی انفجاری جلبکی در آب دریا رخ می‌دهد. این جلبکها در بیشتر مواقع حاوی فیتوپلانکتون‌هایی هستند که تراکم بالای آنها در منطقه باعث تغییر رنگ آب می‌شود. برخی از این فیتوپلانکتون‌ها از خود سم ترشح می‌کنند یا باعث فزونی اکسیژن تک اتمی محلول در آب می‌شوند که هر دو مورد به تخریب آبشش ماهی‌ها منجر می‌شود. همچنین باکتری‌های تجزیه کننده‌ای که از بقایای فیتوپلاکتون‌های مرده تغذیه می‌کنند، اکسیژن محلول آب را مصرف می‌کنند و در نتیجه ماهی‌ها و دیگر آبزیان منطقه دچار کمبود شدید اکسیژن شده، در نهایت به خفگی و مرگ آنها می‌انجامد. همچنین آگار موجود در این جلبک ها که ماده ای ژلاتینی است با رسوب در آبشش های آبزیان موجب خفگی و در نهایت مرگ آنها میشود. همچنین از تجزیه این توده های ژله ای نیز گاز متان و آمونیاک بوجود می آید که موجب بوی نامطبوع و آزاردهنده ای می شود.
درسال‌های اخیر فزونی پدیده کشند سرخ در خلیج فارس و دریای عمان خسارات زیادی به ماهیگیران زده ‌است. علاوه بر آن، این جلبک‌ها باعث گرفتگی لوله‌ها و فیلترهای آب شیرین‌کن‌ها می‌شوند. برای هشدار در خصوص حمله قریب الوقوع جلبکی، برخی از کشورها از سال 1391/2012 اقدام به دریافت مشاوره از داده‌های یکی از پروژه‌های آژانس فضایی اروپا (ناسا) گرفته‌اند. برخی از ماهواره‌های پایش زمینی اسا مجهز به نرم‌افزاری هستند که سطح آب را به دنبال کلروفیل جلبک اسکن می‌کند. زمانی‌که ماهواره عبوری عکسی از شکوفایی جلبکی می‌گیرد، مسئولان دولتی هشداری برای تاسیسات آب شیرین‌کنی ارسال می‌کنند. پس از آن مسئولان کارخانه تنها چند روز وقت دارند تا تصمیمات لازم را در خصوص ادامه کار و میزان تولید آب شیرین اتخاذ نمایند. طبق بررسی های انجام شده مشخص شد که در بخش های عمیق تر و تحتانی ناحیه بین جزرومدی شرایط مطلوب تری برای رشد گیاه وجود دارد و با توجه به خصوصیات مورفولوژیکی گونه شامل بلندی و ضخامت بندها و پایه های تشکیل دهنده گیاه، میزان تولید در واحد سطح در بخشهای تحتانی بیش از بخش های کم عمق ناحیه بین جزرومدی میباشد. بنابراین عمق آب عامل اساسی موثر در این مورد بوده و بسیاری از اختلالات مشاهده شده ناشی از این امر میباشد.
درباره علت تکثیر زیاد کوکلودینیوم پلی کریکوئیدس (نام علمی فیتوپلانکتون عامل کشند سرخ) اظهار نظرهای فراوانی شده است. کارشناسان زلزله، گرم شدن کف دریا، آلودگی نفتی، سرازیر شدن آلاینده های صنعتی و فاضلاب های شهری به خلیج فارس را از مهمترین علتهای رشد ناگهانی این پلانکتون بیان کرده اند. حتی برخی انتقال این گونه را از دیگر دریاها بوسیله آب توازن کشتی به خلیج فارس مطرح کردند ولی این نظر را گروهی دیگر از کارشناسان رد می کنند.
بد نیست نگاهی به مقاله "مختصری درباره گیرنده های میزبانی سطح سلول" و همچنین "مقاله اکولوژی مورچه و موریانه" نیز بیاندازید.